Islama has bir aile tipi var midir? islami ailenin özellikleri nelerdir?

Biri diğerinin sonucu olması bakımından aynı
şeyleri anlatmış olacakları, ya da birinin cevabı
içerisinde diğerininki de bulunacağı için, bu iki soruyu
birlikte cevaplamayı uygun görüyoruz.

Bilindiği gibi sosyoloji; tarihi gelişmeler, sosyal ve
ekonomik etkiler sebebiyle oluştuğunu ve geliştiğini
varsaydığı çeşitli âile tiplerinden söz eder: Klan
Aile, Zadruga Ailesi, Pedersahi Aile, Modern Aile ve Modern Aile ya da
Çekirdek Aile gibi.

Sosyoloji ile uğraşanlar, Klan Aile tipini en ilkel ve en
geniş âile olarak değerlendirir. Bugün için modern âile
dedikleri Çekirdek Aile ise, en gelişmiş âile tipi olarak
kabul edilir. "Bu gün için " diyorum; çünkü ölçü insan
aklı olunca, yarının moderni ve en güzeli elbette daha değişik
olacaktır. Zaten Klan Aile tipinden hareketle modernleşme
yolunda durmadan küçülen âile,1917 Bolşevik Ihtilâli ile iyice
küçültülmüs ve çocuklar da âileden koparılarak âile sadece
karı-kocadan oluşur hale indirgenmiş, onların da
karşılıklı sorumlulukları
azaltılmış ve bağlılıkları âdetâ
pamuk ipliği gücüne indirilmiştir. Yani Klan Aile tipi
aşırılığının bir ucunu
oluşturursa, bu tür bir Çekirdek Aile de diğer ucunu
oluşturur denebilir.

Bütün bu âile tiplerine, gerek sosyolojik, gerekse Islâmî açıdan
baktığımızda, her birinin bazı âvantajların
yanında, bir çok sakıncalarının da olduğunu görürüz.
Nitekim karı ile kocaya indirgenen âile tipi, bizzat Rusya'da bile
daha 1925'lerde tepki görmüş, nihayet 1940'larda eski haline
çevrilmiştir. Fransa gibi bazı batı ülkelerinde bu geri
dönüş biraz daha ileri gitmiş ve anne - babayı da, evlere
yapılacak ilâve bir bölümün olması şartıyla,
âileye dahil etmiştir.

Sözünü ettiğimiz avantajlı yanlar ve sakıncaları
burada açıklamaya kalkışmamız, bizi istenen
çerçeveden uzaklaştıracağı için, onlara değinmeyecek
ve Islâmî âile tipi için; sözkonusu sakıncaları giderici,
avantajları ise bünyesinde toplayan bir âile tipi, kısaca Islâmi
aile diyecegiz. Mesele ilmi ölçüler içerisinde incelenirse, bu
ifadenin aslâ subjektif olmadığı
anlaşılacaktır. Islâmi aile tipini ille de bunlardan
birine benzetmek gerekirse, bazı batı ülkelerinde geri dönüşte
varılan noktadaki modern çekirdek aile, Islâmi olana en yakın
olanda denilebilir.

Öyleyse Islâmi olan nasıldır?

Bu soruya en kısa şekilde şöyle cevap verebiliriz:
Dayanışmada Klan Aile tipini andırır şekilde
-fakat aynısı değil- kalabalık, hattâ "el-Akrap
fel-Akrap" formülü ile "âkile" gibi büyük bir cemaat
oluşturacak kadar geniş, saygı ve sevgi esasına
dayanan, günlük hayatta, yatmada; kalkmada; tek tek herkesin
şahsiyetini geliştirmede ve herkesi konumuna· göre sorumlu
olma düzeyine yükseltmede çekirdek bir âile tipi. Ne var ki bunun son
derece kapalı ve açıklamaya muhtaç bir genelleme olduğu
da bilinmelidir.

Diğer yönden, ekonomik dünya görüşlerinin aile tipinin,
aile tipinin de konut tipine, mimariye, dolayısıyla
şehircilik anlayışına etki edeceği de ayrı
bir gerçek, bu yönüyle baktığımızda da Islâmdaki
âile dar ve geniş anlamda olmak üzere ikiye ayrılabilir. Dar
anlamda çekirdek birim, -küçük çocuk yoksa karı ile kocaya kadar
inebilir. Onların "Beyt" anlamında bir
barınağı olacağı gibi, yetişmiş
çocukların ve anne-babanın da bu anlamda müstakil birer
"Beyt"i, ya da konutu bulunacaktır. Bunu Kur'ân-ı
Kerim'in Nûr Sûresi ayet 61 den ve Peygamberimizin on yaşına
gelmiş çocukların gecelemede birbirlerinden ayrılması
emrinden anlıyoruz. Ayrıca Nûr Sûresi 58. ve 59. âyetler de
bu konuda bize ışık tutar. Bu bağlamda
"beyt" ve "dâr" kelimelerinin taşıdıkları
anlamlar da bizim Islâmî âile tipi ve konut şekli hakkında
bilgi edinmemize yardımcı olur. "Beyt", müstakil
olarak kilitlenebilir, yerine göre küçük konuttur. Bazan bir oda bile
"beyt" anlamı taşıyabilir. "Dâr" ise
beyt'lerden oluşan âdetâ bir toplu konuttur. Ancak Islâmda
âileler arası dayanışma, asabe, âkile, ya da
"el-Akrap-Fel-Akrap" formülüne göre zorunlu olduğu için
beyt'lerden oluşan toplu konut, yani "dâr" tipinin Islâm
mimarisinde, revaklı cami avlularını andıran, bir tek
karevî meydana açılan, dışa kapalı bitişik
odalar şeklini aldığını görürüz. Bu tip
Islâmî mimari, halen bazı doğu ve güneydoğu Anadolu
kasaba ve şehirlerinde, Mısır'da; Suriye'de ve Irâk'ta yaşanmaktadır.

Islâmi Aile, Islâm dışı bütün âile
tiplerinden farklı, fâkat daha çok modern çekirdek âileye
yakın orijinal bir âile tipidir.

Islâmda aile yuvası "harem" (saygın ve
kutsi" olarak adlandırılır ve âiledeki her
ferdin naslarla çizilmiş bir hürmet hakkı ve görevi
vardır. Bu itibarla âilede hürmeti zedeleyen her yol kapalıdır.
Karı ile koca müstakil bir beyt'te yaşadığı
gibi, hizmetçi ve yetişkin çocukların odaları da
ayrıdır. Yetişkin olmayan, fakat karı-koca
ilişkilerinden haberdar çocuklar da, anne ve baba ile aynı
odada yatamazlar. Ev, mahrem olmayan kadın ve erkeklerin
halvetine engel olacak kâdar büyük ve bölmelidir, ya da bu
durumda olanlar müstakil evlere ayrılmak zorundadır.

Yaşlılar kendilerine yeterli oldukları sürece
yaşarlar. Ancak bakılmaya muhtaç durumda iseler,
kanunlarla belirlenmiş sıraya göre yakınları
onlara bakmakla yükümlüdür. Bu sadece vicdanlara bırakılmamıştır.
Vicdanlar âhiret inancıyla terbiye edilmekle beraber,
zorlayıcı kanuni müeyyideler de vardır.
Dolayısıyla Islâm Toplumunda Huzur Evi ve Kres denen
tecrit kampları yoktur.