Senet, bono ve çek satmak veya satin almak caiz midir?

Senet, bono ve çek satmak veya satın almak caiz değildir.
Çünkü bunlar para veya meta' değiller. Ancak zimmetteki
parayı sağlama bağlamak için birer teminattır.

Malik şöyle rivayet etmiştir: Mervan bin Hakem'in
zamanında bir çeşit çek çıkmıştı. Halk,
karşılığını almadan birbirine satmaya
başladılar. Bunun üzerine Zeyd bin Sabit bazı sahabe ile
birlikte Mervan'a gittiler: "Ey Mervan, faiz ile alış
veriş yapmayı mübah mı kılıyorsun?"
dediler. Mervan: "Allah'a sığınırım, bu ne
demektir? Dedi. Sahabeler: "Halk,
karşılığını almadan bu çeklerle alış
veriş yapıyor" dediler. Bunun üzerine Mervan, emniyet
mensuplarını gönderdi, onlarla alış veriş
yapanları ta kip ederek malları ellerinden alıp sahiplerine
iade ettiler (al-Muvatta).

Ayrıca şimdi olduğu gibi, Osmanlılar zamanında
da maaşı beytü'l-maldan veya vakıf gelirinden verilmek
üzere memur ta'yin ediliyordu. Memura, takdir edilen aylığa
"Camekiye" denilirdi. Camekiye'nin satışıyla
ilgili İbn Abidin şu fetvayı nakil ediyor: Musannife
Camekiyenin satışı soruldu. Yani adamın birinin
maliyeden alacağı aylığı vardır. Henüz
vakti gelmeden ihtiyacından dolayı, miktarından daha düşük
bir para ile satıyor, böyle bir satış caiz midir?

Musannif şöyle cevap verdi: Alacaklı,
alacağını verecekliden başka bir kimseye satamaz
(Durru'l-Muhtar).

Ancak birisinin başkasına vereceği olduğu gibi,
başkasından alacağı da olur. Borcunun vadesi ile
elindeki çekin vadesi birbirine tevafuk ederse, bu çeki alacaklıya
verebilir. Bu çek satışı değil, borcun havalesi
sayılır. Hülasa sened, bono ve çek satılmaz, alınmaz
ve zekat olarak verilmez. Yalnız devletin verdiği çek ve bono
?va'deleri geldiği takdirde- ile para arasında fark yoktur.
Va'deleri gelmemiş ise satılması caiz değildir.