Kolonya mes'elesi
Günlük hayatta kullanılan, kolonya, ,sampuan, krem, parfüm,
ispirto ve bunun gibi maddelerde belli oranlarda alkol bulunmaktadır.
Bunlar namaza mani midir? Abdesti bozarlar mı?
Kolonyanın ve bu gibi maddelerin pis olup olmaması, içkinin
(hamr) pis olup olmamasıyla ilgili bir mes'eledir. Bilindiği
gibi dinimizde içki (hamr), aklı koruma gayesiyle haram
kılınmış ve büyük günahlardan sayılmıştır.
Içkiden bahseden ayetlerin sonuncusunda şöyle buyurulur: "Ey
iman edenler! Içki, kumar, putlar, kısmet çekilen zarlar hep
şeytan işi pis şeylerdir. Içki ile kumarda, şeytan
sırf aranıza düşmanlık ve kin sokmayı ve sizi
Allah (cc)'ı anmaktan ve namaz kılmaktan alıkoymayı
ister. Artık vazgeçiyorsunuz değil mi?" (Mâide(5) 90-91).
Görüldüğü gibi burada içki (hamr) "pis" diye
nitelendirilmiştir. Konumuzla ilgili birinci önemli nokta budur.
Içkinin "pis" olduğunu kabul edersek, neyin içki (hamr)
olduğu mes'elesi karşımıza çıkar. Ikinci önemli
nokta da budur. Bunların izahına geçmeden şu hususu da
hatırlatmakta yarar vardır: İslam'ın
yasakladığı içki, en geniş anlamıyla
"hamr", yani sarhoş eden alkoldür, yoksa her çeşidiyle
"alkol" değildir. Binanaleyh, sarhoş etmeyen alkol türleri
varsa ki, bildiğimiz doğru ise metil-alkol böyledir, onlar
haram içki sınıfına girmezler, yani "hamr"
değillerdir. Ayrıca bir şeyin pis olması ile içilememesi
ayrı ayrı şeylerdir. Onun için içilemeyen her şey
pis demek değildir. Bu yüzden eski ve yeni bazı alimler içkinin
(hamr) içilmesi haram olmakla beraber kendisi pis değildir, üste-başa
bulaşması namaza mani olmaz, kanaatindedirler. Meselâ,
eskilerden Rabî'a, Leys b. Sa'd, Imam Şafiî'nin arkadaşı
el-Müzenî, sonrakilerden de bazı Bagdat ve Kayravan alimleri
(Kurtubi, VI/288), daha sonra da San'ânî, Sevkânî (Es-Şeylü'l-Cerrâr,
I/35-36) ve Sıddık Hasan Han (Karaman, Meseler, I/312)
bunlardandır. Çok azınlıkta kalan bu alimler delil olarak
şunu söylerler: Ayet'te içkiye "pis" (rics) denmesi onun
maddî pislik olduğunu değil, manevî pislik olduğunu
anlatır. Keza haram kılındığı zaman Medine
sokaklarına dökülmesi de temiz olduğunu gösterir (Kurtubî,
agk.). Çünkü pis olsaydı sokakların onunla pisletilmesine müsaade
edilmezdi. Bu alimlerin çok azınlıkta olmaları bir yana, görüldüğü
gibi, tutundukları deliller de güçlü değildir. Bu yüzden,
"Müctehid imamlar, içkinin (hamr) haram ve pis olduğunda icma
(görüş birliği) halindedirler"(Ebu Abdillah, Rahmetü'1-üme,
373) denmiştir. Çünkü:1. Içkinin (hamr) pis oluşu
"rics" kelimesiyle ifade edilmiştir. Arapçada
"rics", pis koku, dışkı ve kazurat yanında
hem maddî hem manevî pislik için, "ricz" ceza için,
"riks"de maddî pislik için kullanılır. Kastedilen
sadece manevî pislik olsaydı "rics" kelimesi seçilmezdi.(Kurtubî,
VI/287-288)2. Rasûlüllah (sav)'a müşriklerin kaplarından
yemek yeme sorulduğunda, yıkayın sonra yiyin,
buyurmuşlardır. Onlar bizden ayrı olarak içki ve domuz eti
kullandıklarına göre, kaplarının yıkanması
bunlardan dolayı istenmektedir, demek ki, bunlar pistir.(agk.)3.
Ayet'te içkiden (hamr) mutlak olarak "kaçınılması"
istenmiş, sadece. "içmeyin", denmemiştir. Kaçınmak
hem içmemek, hem de ona bulaşmamakla olur.(Kurtubi, VI6289)
"Hamrın" pis olduğunu cumhura (fıkıhçıların
kahir ekseriyetine) göre böylece tesbit ettikten sonra neye
"hamr" dendiğini de öğrenirsek, baştaki
mes'elemizin cevâbı ortaya çıkmış olur.
Imam Ebu Hanîfe ile bazı Kûfe alimlerine göre "hamr"
sadece üzümden yapılan ve pişirilmeden, bekletilip
keskinleşerek köpük atan sarhoş edicinin adıdır.
Diğerlerine "nabîz" denir. Hemen hemen diğer bütün
fıkıhçılar ise her sarhoş edicinin "hamr"
olduğu görüşündedirler. Çünkü:
1. Her sarhoş edicinin "hamr" ve haram olduğunu söyleyen
değişik hadisler ve rivayetler vardır.(Örnek olarak bk.
Müslim, esribe 73; Ebu Davûd, Esribe 5; Tirmizî, Esribe 1)
2. Enes Hadisinde: "Içki haram kılındığında
üzümden çok az içki (hamr) yapılıyordu. Içkilerimiz
(hamrlarımız) genellikle yaş ve kuru
hurmadandı"(Müslim, Esribe 7,8) denir ki, burada hurmadan yapılana
da "hamr" adı verilmektedir.
3. Ibn Ömer Hadisinde: "Içki (hamr) yasağı indiginde
o, beş şeyden yapılıyordu: Üzüm, hurma, buğday,
arpa ve Mısır. Hamr aklı örten (mahmurlatan)
şeydir."(Buhâri, Tefsir (5) 10, Esribe 2; Müslim, Tefsir 33,
34; Ebu Dâvud, Esribe 1; Nesdi, Esribe 20, 24, 46) denir ki, bu konuda bu
çok daha açıktır.
4. Bir önceki hadiste de geçtiği gibi, kelime manası
itibariyle "hamr", örtmek, kapatmak demek olduğundan, sözlük
anlamı itibariyle aklı örten, yani sarhoş eden her
şeye "hamr" denmelidir. Fahruddin Râzî bunu bu anlamda en
güçlü delil sayar ve, "bunu bir çok hadisin desteklediğini
de düşünün" der.(Fahruddin Râzî, VI/43)
5. Içki ile beraber kumarı da yasaklayan ayette, bu yasağa
illet olarak (ya da hikmet olarak), şeytanın bunlarla insanlar
arasına düşmanlık ve kin sokması gösterilmiştir.
Bu da her sarhoş edicide bulunduğuna göre, hiç bir konuda
birbirlerinden farkları olmamalıdır.
6. Yine aynı ayetle kumar yasaklanmış ve alimler buradan
hareketle her türlü kumarın haram olduğunda icma
etmişlerdir.(Kurtubî, NI/52) Binaenaleyh, içki hakkında da
aynı şey düşünülmelidir. Zaten "çoğu
sarhoş eden şeyin azı da haramdır"(Ebu Davûd,
Esribe 5; Tirmizi, Esribe 3; Nesai, Esribe 25. Ibni Mace, Esribe,10)
hadisi vardır. Üç mezhebin görüşü bu olmakla beraber,
Hanefi mezhebinde de fetva verilen görüş budur.(Elmalılı,
N/763)Bunlar ve benzeri birçok hadisle sarhoş eden her şeye
"hamr" dendiğini, hamrın ise cumhura göre pis olduğunu
öğrenmiş olunca, sarhoş etme özelliği olan kolonya,
ispirto vb. alkollerin cumhura göre pis ve haram olduğu ortaya çıkar.
Ancak Hanefîler ve özellikle de Imâm Azam ve Ebu Yusuf (bu konularda
Imam Muhammed genellikle diğer mezheplerde olduğu gibi düşünür)
mes'eleyi adeta bir kimyager edasi ile tahlil ve tasnîfe tabi tutmuşlar
ve meşrubat cinsini özelliklerine göre yedi ayrı gruba
ayırmışlardır. Onların da bu konudaki delil ve
izahları hafife alınacak ve yabana atılacak gibi
değildir. Imâm Serahsî'nin E1-Mebsût'una (XXIV/2 vd) ve Imam
Kâsânî nin Bedâyi'ine (V/112 vd) bakanlar bunu açıkça
görebilirler. Onların tasnifine göre:
l. Şarap (hamr) çiğ yaş üzüm suyunun, kabarıp
keskinleşerek köpük atmış halidir. (Ebu Yusuf ve
Muhammed'e göre hamr olabilmesi için köpük atması şart
değildir). Bu, bütün imamlara göre kaba (mugallaza) pisliktir. Bir
dirhem miktarından fazla miktar namaza manidir.(Kasânî, VI/113)
2. Yaş ve kuru hurmadan ve kuru üzümden yapılan içkiler (şeker,
fadîh, nakî). Bunlar da aynen şarap gibi kaba pisliktirler. Pis
olmadıklarına dair bir rivayet de vardır. Ebu Yusuf a göre
ise (hafif pislik olup) sadece fazla miktarı namaza manidir. (Kasâni,
VI/I15)
3. Yedi grup içkinin geriye kalanları ise-sarhoş edenlerini
içmek haram olsa dahi-pis olmayıp, namaza mani değildirler.
Bütün bu söylediklerimizden çıkaracağımız sonuç
şu olabilir Üzüm ve hurmadan yapılan alkollü (sarhoş
edici) içkiler ittifakla haramdır ve pistir.Hanefî Mezhebinin dışında
kalan mezheplere göre çoğu sarhoş eden her içkinin azı
da haramdır ve pistir.Hanefi Mezhebinde, özellikle Ebu Hanîfe ve
Ebu Yusufa göre üzüm ve hurma dışındaki şeylerden
yapılan içkiler, sarhoş edenlerini içmek haram olsa bile, pis
değildirler.Şimdi tekrar sizin sorunuzu ele alırsak:
Kolonya, ispirto, şampuan, esans, mürekkep, parfüm, krem vb. sıvılar
üzüm ve hurma dışında bir şeyden
yapılıyorlarsa ki, şu anda hepsinin öyle olduğunu
sanıyorum-veya bu iki şeyden yapılsa dahi sarhoş edici
alkol ihtiva etmiyorlarsa bu iki imama göre pis değildirler, namaza
mani olmazlar. Alkol ihtiva etmeleri halinde diğer bütün imamlara
göre pistirler. Bu durumda müslümanların önünde iki yol vardır:
1. Ya bunlardan dahi kaçınmayı başarabilen birisi ise
takvaya ve ihtiyatli olana sarılıp cumhurun (müctehitler çoğunluğunun)
yoluna girmek, "Şüpheli olanı bırak, olmayana
git".(Buhari, Buyû' 3; Timizî, kiyâme 60; Müsned, NI/153)
"Helâl da, haram da bellidir... Arada şüpheli şeyler
vardır. Onlardan sakınan dinini ve ırzını
korur".(Buharî, Ima 39, Buyû' 2; Müslim, Müâkât 107,108; Ebu
Dâvûd, Buyû' 3; Tirmizi, Buyû' 1; Neshâi, Buyû' 2 Müslim,
Müsâkât 107,108; Ebu Davûd, Buyû'3; Tirmizî, Buyû'1; Nesâi, Buyû'
gi, Kudât 11; InMce, Fiten,14) hadislerini ölçü edinmek.
2. Veya; bana Imam Azam ve Ebu Yusuf'un bu görüşte olması
yeter. "Dinde kolaylık vardır"(Buharî, Iman 29;
Nesai, Iman 28; Müsned, V/69) buyurulmuştur. "Umumî
belvâ" (kaçınılmaz derecede yaygın) hal
almış şeylerde, cevaz kapısı varsa caiz demek
daha evlâdır." "Zamanımız şüpheli
şeylerden kaçabilme zamanı değildir."(Ibn Nüeym,
el-Esbah, N/108 (Hamevi ile birlikte)) diyerek bu tür sıvılardan
kaçınmamak. Her ikisine de bir şey denilemez. Görüldüğü
gibi mes'ele biraz daha fertlerin Islâmî titizlikteki dereceleriyle
alakalıdır. Ancak şunu da belirtmek gerekir: Bu tür sıvıların
kolonya ve ispirto (etil-alkol) dışındakilerinde alkolün
diğer maddelerle yeni terkipler Nitekim Merhûm Elmalının
şu sözleri bunu doğrular: "Üzüm şarabı ve
bundan mamul olan müşkirat aynen necistir. Öbürlerinin ise necis
olması şüphelidir. Meselâ üzerine şarap ve şampanya
ve arak (raki), konyak dökülmüş olanlar her halde
yıkamadıkça namaz kılamazlar. Lakin üzüm
şarabından mamül olmayan, ispirto, bira vesair müşkirat içilemezse
de elbiseye veya bedene sürülmesi de namaza mani olur diye iddia
edilemez." (Tefsir N/762-763); Allâme M. Zahidü'1-Kevserî de,
Hayrettin Karaman Bey'in kendi arşivindeki bir mektup suretinden
aktardığına göre "Uzun sözün kısası;
ispirto Ebu Hanife'ye göre necis (pis) değildir. Imam Azam'ın
kavli, çoğunca böyle cankurtaranlık yapar. Kokuya konması
ve elbiseye dokunması zarar vermez" der. (I.I. Günün
Meseleleri I/314) Abdulfettâh Ebu Gudde Hoca da bunu destekler mahiyette
şunları aktarır: "Dürr-ü'1-Muhtâr'da Allâme
Hisni'nin şu sözü nakledilir: Hamrin (şarabın;
dışındaki sarhoş edicilerde üç rivayet vardır:1.
Kaba pisliktirler. 2. Hafif pisliktirler. 3. Temizdirler. Hafif pislik
olduğunu söyleyen rivayete göre, sürüldükleri elbisenin veya
bedenin dörtte birinden az olmaları halinde bu
bağışlanır. Değerli Alim Ahmed ez-Zerkâ temiz
olduklarını esas alır ve öyle fetva verirdi. Üstadımiz
Allame Kevseri de şarap dışındaki sarhoş
edicilerin (ispirto gibi) kullanılmalarının caiz, içilmelerinin
haram olduğunu söyler ve Imam Ebu Hanife'nin mezhebinin bu olduğunu
zikrederdi. Bu iki değerli alimin fetvalarında insanlar için
kolaylık ve müsamaha olduğu açıktır. Çünkü bu
tür maddeler bu gün hayatın bir çok sahasına
girmişlerdir. Ama, şüphesiz kaçınabilenlerin bunlardan
uzak durması da güzel bir şeydir. Çünkü temiz olup olmadıkları
konusunda alimlerin ihtilafı vardır." (Fethu-bâbi'1-inâye
I/258 dipnotu). oluşturup (istihale, kimyasal tepkime) sarhoş
edicilik özelliğini kaybetmesi kuvvetle muhtemeldir. Başta da söylediğimiz
gibi, bileşiminde alkol olduğu yazılan ya da söylenen her
şey haram ve pis demek değildir. Bu tür maddelerin tahlili
konusunda müslüman kimyacılara ihtiyacımız vardır.
e-posta adresimize mail atabilirsiniz.