Vakif mallarinin satimi
Soru: Bir dizi hayır işleri için kurulmuş? bir mülhak
vakfın mütevellisiyiz. Vakfımıza çeşitli gayrı
menkuller bağışlanıyor. Bunları ihtiyaç duyduğumuzda
satabilir miyiz? Ya da bir başkası ile değiştirebilir
miyiz?
Cevap: Vakıf, kelimenin karekterinden de
anlaşılacağı üzere, yararlanılabilen bir
malı kişinin mülkiyetinden çıkarıp, belli bir
hayır için ayırması, sabitleştirmesi yani habs ve
vakfetmesi (durdurması) demektir. Islâm'da ilk vakıf
sayılan Hz. Ömer'in vakfı: "Satılmamak, hibe
edilmemek, varis olunmamak... üzere..." denilerek vakfedilmiştir.(Sevkânî,
VI/20) O halde vakıfta esas olan ebediliktir yani,
satılmaması ve değiştirilememesidir. Buna dayanarak
fıkıhçılarımız şartnamesinde satma sözü
edilmeyen vakıfların zaruret olmadıkça asla satılamayacağı
kanaatindedirler. Çünkü vakfedenlerin şartnameye koydukları
meşrû şartlar, amel, mefhum ve delalet bakımından
,şâriin (şeriat koyucunun) nassı gibidir.(Bilmen, IV/339)
Daha açık bir ifade ile vakfın mesrû şartnamesi,
bağlayıcılık açısından Kurân-ı Kerim
gibidir. Uyulması gerekir.(Bilmen, IV/266, 345; Ömer Hilmi,17) Ne
var ki vakfın şeri şerife muvafık olmayan
şartları muteber değildir, rivayet gerekmez.(Bilmen,
IV/351) Sahih ve lâzım bir vakfın şartlarını,
vakfeden bile değiştiremez, tahsis edemez. Çünkü vakıf
artık onun mülkiyetinden çıkmıştır.(Ö. Hilmi,
47; Bilmen, IV/352) Ancak şartnameye değiştirme
şartı koymuşsa değiştirebilir.(Bilmen, IV/353) Bu
yetki şartnamede mütevelliye de verilebilir ve o takdirde onlar da
değiştirebilirler.(Ö. Hilmi, 47; Bilmen, IV/354) Ancak
şartname mutlaksa bir defa değiştirebilirler,
"devamlı" kaydı konulmuşsa, devamlı
değiştirilebilirler.(Bilmen, IV/354) Vakfın
satılmasına gelince: Satılıp, bedeliyle bir başka
mal olarak onu diğerinin yerine koymaya, yani vakıf yapmaya
"istibdâl" denir.Vakfın şartlarını vakfeden
(vâkif) dahi değiştiremeyeceği için, şartnamede
satabilme şartı yoksa kendisi dahi satamaz.(Bilmen, IV/352)
Ancak "satabilmek" ten maksat, satıp parasıyla yerine
başkasını almaktır. Yoksa vakfın, yerine
başkasını almamak üzere satılması caiz
olmayacağından meselâ, vakfeden kendi ya da mütevellinin
satabilmesi şartıyla vakıf yaparsa vakıf batıl
olur. Çünkü bu, vakfın sona eimesi demektir.(Hilal er-Rây,
88-89-91) Halbuki, vakıfta ebedîlik şarttır.(Bilmen,
IV/312; Vakıfin en efdali en devamlı, en faydalı ve en çok
ihtiyaç duyulanıdır (Bilmen, IV/ 300)) Ama şartnameye,
satıp, başkasıyla değiştirme şartı
koyarsa bu caizdir.(Hilâl er-Rây, 91) Ancak bunun caiz olabilmesi de,
şartnamede bulunmanın yanında, satın
alınanın, değerde, satılandan aşağı
olmamasına bağlıdır. Daha düşük değerde
olursa caiz olmaz. (Ömier Hilmi,115; Bilmen, IV/ 355)Keza,
şartnamede istibdâl yetkisi zikredilse, ama ne ile istibdâl edileceği
zikredilmese mütevelli onu ancak değeri birinciden az olmayan bir
akar ile istibdâl edebilir.(Ömer Hilmi, l15; Bilmen, IV/356; Hatemi, 78)
Vakfın gabn-i fahişle (normal insanların düşmeyeceği
bir aldanma ile) satılması halinde satış geçersizdir,
vakıf devam eder.(Hilâl er-Ra'y, 93)
Vakfıyede mütevellinin vakfı satabilmeleri şartı
olsa -şartnameyi değiştirmede olduğu gibi- bir defa
satabilirler. Bedel olarak aldıklarını tekrar
satamazlar.(Hilâl er-Ra'y, 95) "Devamlı" kaydı olursa
satabilirler.(Bilmen, IV/356)Vakfeden birisine (mütevelliye) vakfı
satma yetkisini vekalet olarak verse, vakfeden ölünce vekalet düşer.
Öldükten sonrası için de izin vermişse satabilir.(Hilâr
er-Ra'y, 98)Şartnamede vakfın para (nukûd) ile istibdaline izin
olsa yine satılabilir. Alınan bedel, meşru bir yolla çalıştırılmak
ve kârı tayın edilen yöne harcanmak üzere vakıf olarak
kalır.(Bilmen, IV/356) Ancak bu mes'ele tartışmalı bir
mesele olagelmiştir. Günümüzün enflasyonist şartlarında
daha da nazıktir. Olsa olsa (Allah'u a'lem) değerini
koruyabilecek bir para birimi ya da altın, ölçü alınarak
olabilir. Şartnamede istibdal yetkisi yoksa vakıf istibdal
edilemez (satılıp, yerine bedeli vakıf yapılamaz).
Ancak vakıf, şartnamede belirtilen gayesini gerçekleştiremez
hale gelir ya da, yıkılır harap olursa veya geliri,
masraflarını karşılamaz olursa -günümüz için- ilim
ve amel ehli bir alimin uygun görmesiyle satılabilir. Ancak
satışta emsaline göre fâhiş fiyat farkı
bulunmaması gerekir.(Bilmen, IV/ 355) Vakfın satılmadan,
değişik gaye ile kullanılmasına
"tağyir" denir. Meselâ bir evi bostan veya dersane, bir
hanı hamam yapma gibi. Imdi, şartnamede mütevelli için vakfın
tağyiri yetkisi konulmuşsa yapabilirler, konulmamışsa
yapamazlar.(agk.) Harap olan vakıf aynı cinsten diğer bir
vakfa ilhak edilebilir, ayrı cinsten bir vakfa ilhak edilemez.(Ö.
Hilmi, 97; Bütün bu konularda daha geniş bilgi için zikredilen
kaynakların yanında bk. Zuhaylî, el-Fıkhul-Islâmî ve
Edilletühü, VNI/151 vd.) Meselâ dersane, yurt haline getirilemez.
e-posta adresimize mail atabilirsiniz.