Kar açisinin alis-veris sekilleri
1-Müsaveme: Satıcının, malı alış
fiyatını ve kârın miktarını söylemeden satmasıdır.
Serbest pazarlık suretiyle yapılan bir satıştır.
Ekseriya satışlar böyledir. Daha önce de belirttiğimiz
gibi bunda kârın fâhiş miktarda olmaması gerekir.
2-Murabaha: Satıcının, maliyet fiyatını, kâr
miktarını belirterek satmasıdır. Meselâ: satıcının
"bu malı, 1000 liraya aldım, 100 lira kâr ederek 1100
liraya sana sattım." demesi gibi. Bunda satıcının
yalan söylememesi gerekir. Bu tür bir alış-verişte
satıcının yalanı
anlaşıldığında, yalan söylenilen miktar müşteri
tarafından geri istenebilir.
3-Tevliye: Maliyet fiyatına kârsız satıştır,
belirli bir kârla veya kârsız satışlarda müşteri,
satıcının yalan söylediğini anlarsa-yukarıda
kısmen değindiğimiz gibi- alış-verişi
bozabilir.
4-Vâzia: Maliyetten aşağısına, zararına
satıştır. Günümüzde bilhassa mevsim sonlarında ve dükkân
tasfiyelerinde başvurulan bir satış şeklidir.
Satıcının beyan ettiği fiyatlarda yalancı
olmaması gerekir. Eğer yalan meydana çıkarsa
alıcı fazla miktarı satıcıdan talep edebilir.
Muhayyer alış-verişler: Alıcı veya
satıcı, satışın gerçekleşmesini bazı
şartlara bağlayabilirler. Böyle alışverişlere
muhayyer satış denir. Muhayyerliği şart koşan,
şartlar gerçekleşmeyince alış-verişi bozabilir.
Peygamberimiz böyle alış-verişler hakkında şöyle
buyurur: "Alıcı ve satıcı
alış-veriş yaptıklarında, birbirlerinden
ayrılıncaya kadar pazarlıktan dönmekte muhayyerdir, veya
alış-verişleri muhayyerdir. Eğer
alış-verişlerinde muhayyerlik varsa
alış-veriş (muhayyerlik şartları ile) gerçekleşmiş
olur."
(Müslim, Büyû, 10). Alıcı ve satıcı için üç
gün muhayyerlik müddeti tanınmıştır. Imam-ı
A'zama göre alışverişte muhayyerliği şart
koşanlar üç gün içinde bu alış-verişten cayma
hakkına sahiptirler. Bu müddetin sona ermesinden sonra alış-verişten
cayma hakkı kalmaz.
Satıcı muhayyerliği şart koşmuşsa
satılan mal onun mülkiyetinde kalır. Üç gün içinde bu mal
alıcının elinde helâk olursa onu tazmin eder; yani
bedelini satıcıya vermek zorundadır. Ancak alıcı
muhayyerlik şartı ileri sürerse söz konusu mal satıcının
mülkiyetinden çıkmıştır. Üç gün içinde alıcı
vazgeçerse malı iade eder. Fakat bu üç gün içinde alıcının
elindeki mal yok olursa satış bedeli alıcı
tarafından mal sahibine ödenir. Bu duruma göre muhayyerliği
şart koşan taraf bu müddet içinde alış-verişi
bozabilir veya geçerli kılabilir .
Bir kimsenin, görmediği bir malı satın alması
caizdir. Buna göre malı gördüğü zaman muhayyerlik hakkına
sahip olur. Malı gördüğünde isterse kabullenir, isterse malı
geri çevirir. Malın bedeli olarak önceden konuşulmuş olan
fiyat geçerlidir. Alıcı bu fiyatı kabullenir. Malı görmeden
aldığını ve razı olduğunu söylese bile, malı
gördüğünde isterse geri verebilir.
Satıcı ise, kendisine ait olup da görmediği bir
malı sattığında muhayyerlik hakkına sahip
değildir. Yani sattıktan sonra malını görüp de pişman
olursa bu satıştan dönemez.
Satılan malların tümünün görülmesi şart
değildir. Numûnesinin görülmesi yeterlidir. Ancak malın geri
kalan kısmı numûnenin aynı olmalıdır. Buna göre
malı görmeden satın alan kimsenin bu malı kabullenmesi
veya geri vermesi hususunda muhayyerdir. Zîra aldanması söz konusu
olabileceğinden dolayı bu muhayyerlik hakkı müşteriye
verilmiştir.
Bir müşteri satın aldığı malı bir
kusurunu görse satın alıp almama konusunda muhayyerdir. Isterse
bedeli karşılığında alır, isterse malı
geri verir. Malın belirli bir özellikte olduğu söylenirse, o
özellik bulunmayınca satış bozulabilir. Meselâ onbeş
kilo süt vermesi şartıyla satın alınan bir inek daha
az süt verirse alıcı bu satışı bozabilir.
Birkaç mala ayrı ayrı fiyat biçilip müşterinin
bunlardan birini tercih etmekte muhayyer olması.
Malın değerini düşüren bir ayıp veya kusur olursa
alıcı muhayyer olur.
Alınan bir kumaşın defolu olması gibi. Ama müşteri
bir maldaki kusuru görerek ve bilerek alırsa bu durumda
alıcının muhayyerliği olmaz. Ancak satın
aldığı kumaşın değerini yükseltecek
şekilde boyasa, dikse ve ondan sonra kusurunu görse bundan dolayı
ortaya çıkan değer eksikliğini satıcıdan alma
hakkına sahiptir. Satıcı böyle bir işlemden geçen
malı satış bedeli ile geriye almak isterse bu hakka sahip
değildir; malı artık geri alamaz.
e-posta adresimize mail atabilirsiniz.