Telif, tercüme ve telif hakki ne demektir?
Telif, herhangi bir yazarın kendi görüşlerini yazmak veya
başkalarından iktibaslar etmek ve kendinden de bir şeyler
eklemek suretiyle bir eser meydana getirmesidir. Burada eserden
kastettiğimiz, uzun veya kısa, geniş ya da dar hacimli bir
metin veya ibaredir.
Tercüme ise, herhangi bir eseri bir lisandan başka bir lisana
çevirmek, aktarmak manalarına gelmektedir. Tercüme edilen eserde,
sadece lafız mütercime mana ile müellifine, yazarına aittir.
Telif edilen eserdeyse, lafız ve mana müellife aittir, ancak
müellef eserini meydana getirirken başka kimselerin eserlerinden
iktibaslar etmek yoluyla yararlanmış da olabilir.
Ancak ben, diğer sorulara geçmeden önce İslam'da telif
Hakkıvar mıdır, yok mudur; bu konuda İslam hukukçularının
görüşleri nelerdir, onu kısaca bir mukaddime şekllinde
vermek isterim.
İslam hukukuna göre alışverişin rükünleri beştir:
1- Bayı, yanı satıcı,
2- Müşteri, yani alıcı,
3- Müsmen, yani satılık mal,
4- Semen, yani satılan malın bedeli,
5- Siga, yani icab ve kabul.
Bu beş rüknün veya bunlardan birkaçının ya da birinin
eksik olması halinde yapılan bir alış veriş,
İslam hukukuna göre sahih değildir.
Bu rükünlerden her birinin de kendine has birtakım
şartları vardır. Burada bu şartları tek tek açıklamaya
kalkışacak olursak söz çok uzar. Bunun için sadece sorunuzu
gayet yakından ilgilendiren üçüncü rüknün, yani müsmen dediğimiz
satılık malın üzerinde birazcık durmak
istiyorum.Satılık mal demek fıkıh
kitaplarımıza göre elle tutulan, gözle görülen yararlı
bir meta demektir. Şayet bir şey elle tutulup gözle
görülmüyorsa, faydalı da değilse fıkhen buna mal
denilmez. Ed-Durru'l-Munteka, İbnu Abidin ve diğer Hanefi
fıkıh kitaplarının tümü bunu böylece ifade
etmektedirler.
Şufa Hakkıbunlardan birisidir. Mesela birinin bir arsada
sizinle ortaklığı veya komşuluğu vardır,
sizin kendi hissenizi yada arsanızı satmaya
kalkışmanız halinde o ortağınızın veya
komşunuzun müdahele edip sattığınız arsanın
bedelini vererek onu satın alma hakkıvardır ki buna
Şufa Hakkı denir.İslam'a göre Şufa hakkı
satılmaz. Yani Şufa Hakkına sahip olanbir kimse, bu
hakkını bir başkasına satamaz. Çünkü hukuki
mücerrededendir, elle tutulup gözle görülmeyen bir haktır.
İşte telif hakkı da bu kabil haklardandır. Elle
tutulup gözle görülmeyen bir haktır. Bir kitap, satılabilir.
Ben başkasının yazdığı bir kitabı veya
kendi yazdığım bir kitabı, elle yazmak suretiyle kopye
etsem, istinsah etsem; o kopyeyi, o nüshayı başkasına
satabilirim. Burada satış sözkonusudur. Çünkü orada elle
tutulan gözle görülen bir mal vardır. Ama telif hakkı
dediğimiz şey, yukarıda tarifi geçen hukuku
mücerrededendir ve onun satışı olamaz. Çünkü bu, mal
tarifi içine giren birşey değildir.
Buna göre ben, elimde bulunan herhangi bir eserin fotokopisini
çektirebilir veya tab ettirebilirim. Çünkü benim elimde bir kitap vardır
ve ben o kitabın malıki olduğum için kendi malım olan
bu kitabı istediğim usulle çoğaltıp satabilirim.
Yalnız zamanın alimleri malın tarifini genişleterek
elle tutulmayan ve gözle görülmeyen şey faydalı olduktan
sonra malın şümulüne almışlar, tercüme ve icad gibi
şeylerin haklarının satışını caiz görüyorlar.
e-posta adresimize mail atabilirsiniz.